ἐκ

πρὸ φων. ἐξ (λατ. e, ex).=

προθ. μετὰ γεν. ριζικὴ σημασ.: ἔξω ἀπὸ τι, μακρὰν ἀπό… -

I. ἐπὶ τόπου: ἔξω ἀπό…, ἀπέξω: ἐκ πάντων μάλιστα=ἀρχηγὸς (πρῶτος) ἀνάμεσα ἀπὸ ὅλους, πρῶτος ἀπ’ ὅλους. 2) ὡς τὸ ἔξω΄ ἔξω ἀπό (μέρος) τι, πέραν ἀπό…, ἐκεῖθεν… || ἐκ βελέων=ἔξω (τῆς τροχιᾶς) βελῶν || ἐκ καπνοῦ=ἔξω ἀπὸ τὴν ἔκτασιν ποὺ κατέχει ὁ καπνός. 3) Μετὰ ρημάτων δηλούντων ἀνάπαυσιν (δηλ. στάσιν μετὰ προηγηθεῖσαν κίνησιν): ἐκ πασσαλόφι κρέμασεν φόρμιγγα=ἐκρέμασεν τὴν λύραν ἀπὸ ταὸ (τ. ἔ. εἰς τὸν) πάσσαλον || ἀνάπτομαι ἔκ τινος=δένω (στερεώνω) τι ἀπό τι (τ. ἔ. δένω τι ἐπί τινος). –

II. ἐπί χρόνου: ἐξ οὗ=ἀφ’ ὅτου, ἀφ’ ἧς ἐποχῆς (λατ. ex quo) || ἐξ ἀρχῆς=ἀπὸ τὰς άρχᾶς, ἀρχῆθεν || ἐκ θυσίας ἐγενόμην=μόλις πρὸ ὀλίγου ἐτελείωσα τὴν θυσίαν || ἐξ εἰρήνης πολεμῶ=μετὰ τὴν εἰρήνην ἐμπλέκομαι εἰς (ἀρχίζω) πόλεμον. –

III. ἐπί ἀρχῆς: ἔκ τινος γίγνομαι=κατάγομαι (προέρχομαι) ἔκ τινος || ἐξ ἐμοῦ γένος ἐσσὶ= κατάγεσαι ἀπὸ ἐμέ. 2) ἐπὶ ὑλικῶν πράγματός τινος: πῶμα ἐκ ξύλου=ξύλινον ποτήριον. 3) ἐπὶ αἰτίας (ἐλατηρίου), εὐκαιρίας, ἤ καὶ τῶν μέσων (δι’ ὦν ἐπιτυγχάνεταί τι): ἐκ θεόφιν πολεμίζω=πολεμῶ κατὰ παρόρμησιν τῶν θεῶν || μήνιος ἐξ ὀλοῆς=ἐξ αἰτίας τοῦ ὀλεθρίου θυμοῦ || ἐκ καύματος=συνεπείᾳ τοῦ καύσωνος || ἐκ βίας ἄγω=βίᾳ ἄγω=ὁδηγῶ διὰ τῆς βίας. 4) μετὰ παθητ. ρημ., ἐφίληθεν ἐκ Διός=ἠγαπήθησαν ὑπὸ τοῦ Διός (ἀντικαθιστᾷ δηλ. τὴν ὑπὸ τοῦ ποιητ. αἰτίου). 5) Μετὰ οὐδετ. ἐπιθ. ἀποτελεῖ περίφρασιν, ἥτις κεῖται ἀντὶ ἐπιρ.: ἐξ ἀγχιμόλοιο=ἀγχίμολον=ἐκ τοῦ σύνεγγυς || ἐκ τοῦ ἐμφανοῦς ἀντὶ ἐμφανῶς=φανερὰ κλπ.

Ἡ πρόθ. ἐκ συχνὰ χωρίζεται ἀπὸ τὴν λέξιν, μεθ’ ἧς συνανήκει, διὰ μιᾶς ἤ πλειοτέρων λέξεων. Λαμβάνει δὲ καὶ τόνον, ὁσάκις περιέχει ἔμφασιν. - Ἐν ἀντιθέσει ἡ ἐκ δηλοῖ τὸ ἔξω, μακράν || σημ. ὡσ. τό: ἐντελῶς, παντελῶς, ὅλως διόλου, ἄρδην [δι’ ἐτυμ. βλ. λ. ἐξ].

[ΙΩΑΝ. ΣΤΑΜΑΤΑΚΟΥ - ΛΕΞΙΚΟΝ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΗΣ]